ارتباط گفتاری، مهمترین رفتار انسان و تاثیر متقابل اجتماعی است. اگر خوب بنگریم می‌بینیم که تفاوت حیات انسان بادیگر موجودات زنده و حیوانات در این است که او ارتباط خود را از طریق گفتار و سخن محقق می‌سازد. «گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن» از عناصر اصلی ارتباط انسانی به شمار می‌رود و بر اساس نتایج یک تحقیق علمی، گوش دادن 42درصد، سخن گفتن 32 درصد، خواندن و مطالعه 15 درصد و نوشتن یازده درصد این مهارت‌ها را در برمی‌گیرند. آن گونه که نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد 74 درصد این مهارت‌ها به گفتن و شنیدن اختصاص می‌یابد و خواندن و نوشتن با وجود بار علمی، تنها 26 درصد را به خود اختصاص داده است. کلام موهبتی آسمانی است که ازطرف خداوند به انسان عطاشده و همین موهبت سبب برتری آدمی از حیوان است؛ به گونه‌ای که انسان را حیوان ناطق نامیده‌اند. جنس صدا و تُنالیته و ویژگی آن یک امر غریزی و ژنتیک و خدادادی است اما چگونه سخن گفتن، آشنایی با فن بیان و آیین سخنوری؛ ژنتیک و غریزی نیست بلکه مهارت و توانایی است که در جریان آموزش، تمرین و کسب تجربه حاصل می‌شود.این آموزش بهتر است مانند دیگر علوم از همان دوران نوجوانی و جوانی آغاز شود و در صورت استعداد و بهره‌وری ذاتی و نیز برخورداری از عشق و علاقه در حوزه سخن و فن گفتار و بیان، سخنور و گوینده‌ای توانا تربیت شود. بررسی تاریخ تمدن بشر این نکته را روشن می‌سازد که بشر از دیرباز با فن سخنوری آشنا بوده و برای پیشبرد مقاصد خود و اقناع دیگران از این موهبت ویژه استفاده می‌کرده، اما به درستی معلوم نیست اولین بار چه کسی قواعد آن را تنظیم و به عنوان یک فن و هنر در میان مردم رایج کرده است. آنچه که بدان مقاصد خود را بیان کنند، علم کلام یا سخنوری است، سخنگویی فن و هنر والای اقناع و ترغیب است، یعنی چیزی که به وسیله آن غرضِ سخنور حاصل می‌شود، شنونده، سخنِ گوینده و صاحب سخن را می‌پذیرد و باور می‌کند و بر منظور او برانگیخته می‌شود. اهمیت بی‌مانند این هنر تا بدان جاست که حضرت موسی علیه السلام چون سخنور چندان خوبی نبود و فن بیان را نمی‌دانست و آوایی خوش نداشت سخنگویی را برای خویش برگزید تا پیام‌های الهی و دعوت‌های او را با مهارت و زیبایی بیان کند. شاید کسانی که از لحاظ حرفه‌ای و شغلی، سروکار چندانی بافن بیان و شیوه سخنوری ندارند بر این باور باشند که این هنر به چه کارشان می‌آید و آیا در سیر زندگی و حرکت روبه جلو برای کاروحرفه آنها می‌تواند موثر و مفید باشد یا نه؟ تجربه نشان داده که درهر حرفه و پیشه‌ای اگر هنر درست سخن گفتن و فن بیان مناسب و زیبا را بدانیم، می‌توانیم از آن در جهت بهبود کیفیت کار خود بهره گیریم. به دور و اطراف خود نگاهی بیاندازیم؛ می‌بینیم که اگر یک کاسب و فروشنده، کارمند و یا مدیر شرکت، راننده تاکسی، معلم و استاد دانشگاه و به طور کلی همه صاحبان مشاغل، آیین سخنوری، فن بیان و چگونه حرف زدن را حتی در سطح اولیه آن بدانند و بیاموزند، تا چه اندازه در کار و حرفه آنها و جذب مشتری و کسب سود بیشتر برایشان موثر و کارساز واقع می‌شود و بی جهت نیست که در دنیای امروز که عصر ارتباطات نامیده شده آیین سخنوری و فن بیان از اصول اولیه و محوری مدیریت و بازاریابی است.
- یکی از اصول مهم سخنوری شناخت مخاطب است; زیرا رشته سخنوری، مانند رشته پزشکی، نوعی نسخهپیچی است و نسخهپیچی پیش از شناختبیمار، کاری مشکل زا و گاه خطرآفرین است . این شناخت می‌تواند در ابعاد گوناگون، مانند بعد فرهنگی، اخلاقی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و علمی، بررسی شود و مورد تامل قرار گیرد . مثلا در بعد علمی، سخنرانی برای استادان حوزه و دانشگاه با سخنرانی برای طلاب و دانشجویان متفاوت خواهد بود .
- هنگام مطالعه «مطالب» برای تدوین محتوای سخن خود به دو چیز، خوب بیندیشید: یکی فهم مطالب برای خود و دیگری روش تفهیم مطالب برای شنوندگان خود که گاه امر دوم از امر اول مهمتر و سختتر است . فی المثل، چنانچه برای «بازاریان» و در زمینه «گرانفروشی» میخواهید سخن بگویید، باید مطالعه و فکر کنید که زشتی گرانفروشی را با روش مستقیم یا با روش غیر مستقیم به آنان تفهیم نمایید .
- در سخنرانیتان - جز در موارد ضرورت - فقط از «یک موضوع» سخن بگویید و همان را برای مخاطبان خود خوب پرورش دهید و پخته کنید و از پرداختن به «موضوعات گوناگون» و با روش «کشکولی» خودداری ورزید; زیرا تبیین خوب و کامل یک موضوع، از بیان ناخوب و ناقص چند موضوع گوناگون بمراتب بهتر و مؤثرتر است .
- «متنوع» سخنرانی کنید تا شنوندگان متنوع شما همگی جذب سخنان شما شوند . از راهکارهای آن، ایجاد تنوع در مواد، ابزارها، قالبها و روشهای سخنوری است . مثلا چون ممکن است در میان شنوندگانتان دانشجویان و دانشوران نیز حضور داشته باشند، از مطالب علمی نیز استفاده کنید . یا چون امکان دارد در میان شنوندگان شما از اهل شعر و ادب هم حضور داشته باشند، از اشعار و قطعات زیبا هم استفاده نمایید . و یا چون احتمال دارد در میان مخاطبانتان کودکان و نوجوانان نیز شرکت کرده باشند، داستانها و خاطرات جالب را نیز بیان کنید .
- کیفیت و کمیتسخن خود را بر مبنای حد «متوسط» معلومات و اطلاعات و توان جسمی و فکری و روحی شنوندگان قرار دهید .
- موضوع و مطالب سخنرانی خود را با رعایت ویژگیهای زیر برگزینید:
نکات پیش از سخنرانی
- هر یک ساعتسخنرانی ممکن است چندین ساعت مطالعه لازم داشته باشد . پس تا میتوانید، مطالعه پیش از سخنرانی را فراموش نکنید، هرچند سخنور ورزیدهای باشید .
- در آغاز راه، شایسته است که مطالب سخنرانی خود را پیش از اجرا، در خانه و یا محل دیگری تمرین کنید . این تمرین را یا میتوانید در حضور جمع یا به صورت فردی انجام دهید و یا میتوانید آن را روی نوار، ضبط نمایید و به آن گوش دهید و سپس نقایص و نواقص آن را برطرف کنید تا به مرور زمان، سخنوری موفق شوید .
- سخنور باید از نظر ظاهر، مرتب و تمیز باشد . از اینرو، بایسته است که پیش از حضور در جلسه سخنرانی، سر و وضع، چهره، یقه و لباس خود را در آینهای ببینید و پس از اطمینان، به سخنوری بپردازید; زیرا گاهی ممکن است موهای سر، شانه نکرده یا یقه لباس بیرون زده و یا لکهای جوهر یا چربی، روی لباس شما ریخته شده باشد .
- پیش از سخنرانی، به خود تلقین کنید که حامل پیامی هستید و باید آن را بگویید و همه منتظر دریافت پیام شما هستند . از اینرو، ترس و اضطراب کمتری به شما روی خواهد آورد و یا حتی هیچ گونه ترس و اضطرابی به دل شما راه نخواهد یافت .
- پیش از سخنرانی، درباره آن بیندیشید که چگونه آن را آغاز کنید، چگونه آن را ادامه دهید و چگونه آن را به پایان برید و به طور کلی چگونه آن را بیان نمایید . به طور مثال، آیا سخنرانی خود را با آیهای از قرآن یا حدیثی از معصومان علیهم السلام و یا چند بیتشعر آغاز کنید؟ و آیا این آیه یا حدیث و یا شعر، می‌تواند کدام آیه یا حدیث و یا شعر باشد؟
- برای سخنرانی خود، طرح مناسب و چارچوب کلی داشته باشید و پیش از سخنرانی، آن را برای خود ترسیم کنید تا در هنگام سخنرانی، مطالب را فراموش ننمایید .
- برای پاسخگویی به پرسشهای احتمالی شنوندگان قبلا خود را آماده کنید . این پرسشها را میتوانید خودتان با تفکر در موضوع یا با مشورت با صائب نظران در آن موضوع یا با مراجعه به کتابها و منابع نوشته شده در آن موضوع و یا حتی با کمک گرفتن از خود شنوندگان بیابید .
- قبل از سخنرانی دقت نمایید که اگر نکتهای مبهم و تاریک در محتوای سخنرانی شما وجود دارد، آن را روشن و یا حذف کنید .
- پیش از سخنرانی استراحت داشته باشید و از خوردن غذا به حد اشباع بپرهیزید تا با شکمی پر و انباشته از غذا سخنرانی نکنید . و از خوردن چیزهایی مانند «نوشابه» خودداری ورزید.
- شایسته است که چند دقیقهای پیش از وقت، به محل سخنرانی خود بروید و از آنجا دیدن کنید تا از کیفیت و کمیت محل سخنرانی و شنوندگان خویش مطلع شوید .
- پیش از سخنرانی، تاحدی که میتوانید، از شرایط فرهنگی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شنوندگان خود آگاه شوید و سخنرانی خود را باتوجه به آن شرایط ایراد نمایید . به طور نمونه، اگر مخاطبان شما دارای شرایط اقتصادی ومالی خوبی نیستند، از آنان - برای امور خیریه و مانند آن - کمکهای مالی سنگین و یا حتی هیچ کمک مالی را درخواست نکنید .
- در صورت لزوم، پیش از سخنرانی، نقشه، لوحه، فیلم، اسلاید، و مانند آن را آماده کنید تا زمان سخنرانی شما با انجام دادن این گونه کارها تلف نشود .
- در صورتی که پیش از سخنرانی شما کس دیگری نیز سخنرانی مینماید، سعی کنید چند دقیقه زودتر از موعد مقرر خودتان، در محل سخنرانی حاضر شوید تا از موضوع و محتوای سخنان او و بویژه مثلا مرثیهای که در پایان سخنرانیاش میخواند، آگاه شوید . با این کار، هم به این سخنران احترام گذاشتهاید، و هم از تکرار موضوع و مرثیه برای شنوندگان خود دوری جستهاید .
- برای آرامش بیشتر در سخنرانی، پیش از سخن گفتن چند نفس عمیق بکشید .
- پیش از سخنرانی صدای بلندگو را آزمایش و تنظیم نمایید و فاصله مناسب خود با آن را در نظر بگیرید و تلاش کنید تا صدای نابهنجار و یا سوت دلخراش از آن تولید نشود، مثلا دهان خود را به میکروفون نچسبانید .
- در صورت امکان، از بانیان و برگزارکنندگان مجلس سخنرانی خود بخواهید که هنگام سخنرانی شما از دادن آب، چای، خرما، حلوا، شیرینی و مانند آن، به شرکت کنندگان خودداری ورزند تا تمرکز حواس شما و آنان از بین نرود و کنترل مجلس نیز به هم نخورد .